اهمیت و پیشینه تکریم مساجد/ پیامبر ورود چه کسی را به مسجد نهی کرد؟

"محمدعلی موظف رستمی" کارشناس حوزه مسجد در گفتگو با خبرنگار مهر با تأکید بر جایگاه بهداشت و نظافت در فرهنگ و تمدن ایران تصریح کرد: با توجه به اینکه فرهنگ ایران زمین از اهمیت و جایگاه والایی برخوردار است و یکی از نشانه های تمدن و فرهنگ هر جامعه ای بحث نظافت و بهداشت آن است که این مسئله در فرهنگ ایرانی ریشه عمیقی دارد اما با ورود اسلام به ایران و تشکیل نهادی به عنوان« مسجد» و جایگاهی که مساجد در میان مردم ما پیدا کردند نه تنها قبل از ماه رمضان بلکه به شکل سنتی قبل از اعیاد و وفیات و ماه محرم نیز بحث تمیز کردن مساجد مطرح بود.

وی افزود: مردم مسلمان ایران بر اساس حدیث «النظافة من الایمان» در پاکیزگی مساجد اهتمام داشتند و از یکدیگر سبقت می گرفتند چراکه خانه خدا را بر خانه خود مقدم می دانستند و در قدیم به علت نبود امکانات امروزی کار تمیز کردن مساجد ازاواخر ماه رجب انجام می شد تا مساجد برای ماه رمضان آماده شوند و این کار در بین خانواده ها نهادینه شده بود، اما با پیروزی انقلاب و تشکیل حکومت اسلامی، دولت نیز در این امر وارد شد و از سال 1373 برای هماهنگی بین نگاه مردمی و دولتی این کار شکل رسمی به خود گرفت. 

پیام رهبر معظم انقلاب سرآغاز طراحی دهه غبارروبی مساجد

این کارشناس مسجد به تاریخ اجرای طرح بهداشت و غبارروبی مساجد در تقویم ایران اشاره کرد و گفت: در سال 1373 و در پی پیام مقام معظم رهبری به ششمین اجلاس سراسری نماز طرح پاکیزگی مساجد دنبال شد. رهبر معظم انقلاب در بخشی از این پیام می فرمایند: "... مساجد به شکل شایسته غبارروبی شود و خدمت به مسجد کاری مردمی و همگانی شمرده شود..." بر اساس این پیام سازمان تبلیغات اسلامی طرحی با عنوان« دهه بهداشت و غبارروبی مساجد» را آغاز کرد.

وی تأکید کرد: در این پیام کلمه « شایسته» آمده است و این نشان می دهد که مساجد نباید صرفا برای رفع تکلیف تمیز شوند بلکه به نحو احسن این کار باید دنبال شود. دوم کلمه«غبارروبی» است که دو معنی ظاهری و باطنی دارد.

وی افزود: در این پیام بر«خدمت» به مسجد تأکید شده است و این گویای این است که خدمت به مسجد بالاترین خدمت هاست و یا در این پیام عنوان شده است که این کار مردمی و همگانی شمرده شود؛ مقام معظم رهبری نفرمودند این کار دولتی شود و یا نهاد و سازمانی آن را اداره کند بلکه بر مردمی بودن آن تأکید داشته و با بیان کلمه« همگانی» که هم شامل مردم و هم نهادهای دولتی می شود بر این مسئله تأکید فرمودند.

موظف رستمی یادآور شد: بر اساس این پیام سازمان تبلیغات اسلامی ستاد برگزاری دهه بهداشت و غبارروبی مساجد را راه اندازی کرد و در ادامه «ستاد عالی فصل نیایش» را ویژه ماههای رجب، شعبان و رمضان» تشکیل داد و در قالب کمیته هایی همه دستگاههای فرهنگی و دینی مربوط به حوزه مسجد را درگیر کرد.

لزوم ارزیابی مساجد در ماه رمضان

وی افزود: در ابتدای دهه 80 عنوان« دهه بهداشت و غبارروبی مساجد» به « دهه نکوداشت و بهداشت مساجد» تغییر نام داد و در سال جاری هم «دهه تکریم و غبارروبی مساجد» نامگذاری شده است. اما عنوان« تکریم» که به معنی کرامت بخشیدن است یک کلمه عام است هم حوزه نرم افزاری و هم سخت افزاری و هم منابع انسانی را در برمی گیرد. نکته بعدی این است که بعد از کلمه تکریم، «غبارروبی» آمده است که این مطلب را به ذهن متبادر می کند که گویی فقط غبارروبی ظاهری مسجد منظور است در حالی که قطعا هدف طراحان این عنوان، به این مسئله محدود نمی شود.

این کارشناس مسجد با بیان اینکه ایران به دلیل جایگاهی که به عنوان ام القرای جهان اسلام دارد، بهتر است نگاه فرامنطقه ای به مسئله تکریم مساجد داشته باشد، افزود: در هفته جهانی مساجد شخصیت های برخی از کشورها به عنوان مهمان در ایران برای شرکت در همایش حضور پیدا می کنند اما یک شورایی که متشکل از مدیران برجسته مساجد جهان باشند را که در راستای تکریم مساجد برنامه های مستمر داشته باشد، نداریم؛ که این مسئله را می توان در سازمان همکاری‌های اسلامی طرح کرد و در هفته جهانی مسجد بهترین زمان برای هم اندیشی و گردهمایی مسئولان و فعالان مساجد برای چنین امر مهمی باشد.

موظف رستمی افزود: ماه رمضان نه تنها بهار قرآن که بهار مساجد نیز هست چراکه بیشتر فعالیتهای مساجد در این ماه صورت میگیرد و از آنجا که برخی از مساجد فعالیت مناسبتی دارند  در حدود دو سوم مساجد در این ایام دارای امام جماعت و برنامه های مختلف می شوند و لذا بهترین زمان برای ارزیابی فعالیتهای مساجد می تواند ماه رمضان باشد و طی جشنواره ای در عید فطر از برگزیدگان این حوزه تکریم به عمل آید.

پیمان گرفتن خدا از پیامبران برای پاکیزه نگه داشتن خانه اش

وی به جایگاه بهداشت و نظافت به ویژه اماکن مقدسی چون مسجد در معارف اسلامی یادآور شد: آیات و روایات بسیاری در توصیه بر بهداشت فردی و اجتماعی قبل از ورود به مسجد، حین ورود و داخل مسجد از پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) به دست ما رسیده است. موظف رستمی افزود: خداوند در آیه 125 سوره بقره می فرماید: و ما از ابراهیم و اسماعیل پیمان گرفتیم که خانه مرا برای طواف کنندگان و اعتکاف کنندگان و نمازگزاران از هر پلیدی پاکیزه کند». از مضمون این آیه چنین می توان برداشت کرد که اولا اینکه خداوند به پیامبر خود فرمان می دهد و خانه مرا چگونه برای نمازگزاران آماده کن و نمی گوید به دیگران بگو و این مسئله نشان از اهمیت تطهیر مسجد دارد.

وی افزود: نکته دوم این است که خداوند به حضرت ابراهیم(ع) که یک شخص سالمند و حضرت اسماعیل(ع) به عنوان فردی نوجوان فرمان می دهد و این گویای آن است که در تطهیر مسجد کوچک و بزرگ ندارد. سومین نکته این است که خداوند یک نگاه جمعی به این مسئله دارد و به هر دو این بزرگان اشاره می فرماید.

این کارشناس حوزه مسجد تصریح کرد: یکی دیگر از نکات مورد برداشت از این آیه این است که در هر دوره ای پیامبر خدا بالاترین شخصیت معنوی آن دوره محسوب می شود که خداوند آن را برای این کار خطاب قرار می دهد.

فضیلت جاروب کردن مسجد

وی به فضیلت جاروب کردن مسجد در روایات اسلامی اشاره کرد و افزود: همانطور که مومنین نظافت و پاکیزیگی را برای خانه خود می پسندند محیط مقدس مسجد را که عبادتگاه بندگان خالص خداست، می بایست پاک نگه دارند. فضیلت این عمل به قدری است که رسول اکرم(ص) فرموده اند« هرکس مسجدی را جاروب کند، خداوند برایش صواب آزاد کردن برده ای را می نویسد و هرکس از مسجد ذرات ریز و گرد و خاک را که در چشم می رود بیرون کند خداوند بزرگ و بلند مرتبه برایش دوبرابر از رحمتش را می نویسد».

موظف رستمی تأکید کرد: در مورد پاکیزه سازی مساجد روایات بسیاری نقل شده است، اما یکی از معروفترین روایات مربوط به جاروب کردن مسجدالنبی است چنانکه امام صادق (ع) در فضیلت آن می فرمایند«هرکه یک رکعت نماز در آن بخواند برابر با ده برابر دیگر مساجد است». در حدیثی دیگر از پیامبر(ص)درباره جاروب زدن مسجد آمده است که «کسی که در روز پنج شنبه و شب جمعه به نظافت مسجد بپردازد و به اندازه سرمه ای که در چشم کشیده می شود غبار از مسجد برگیرد خداوند او را می آمرزد». این حدیث حداقل بر جاروب کردن مسجد هفته ای یک بار تأکید کرده است و آن هم در شبهای جمعه که از صواب بیشتری برخوردار است. 

فضیلت حفظ آراستگی و معطر ساختن فضای مساجد 

این کارشناس مسجد بر اهمیت بهداشت فردی و اجتماعی در فضای مسجد تأکید کرد و گفت: خداوند در قرآن بنی آدم را به هنگام مسجد رفتن به پاکیزگی و آراستی برونی و درونی دعوت می کند و می فرماید « ای فرزندان آدم زینت خویش را به هنگام رفتن به مسجد با خود بردارید» این زینت می تواند شامل پوشیدن لباسهای پاکیزه و مرتب، شانه زدن موها، عطر آگین ساختن خود و زینتهای جسمانی باشد و هم می توان دربرگیرنده زینهای معنوی یعنی صفات و ملکات پسندیده و پاکی نیت و اخلاص باشد.

وی تأکید کرد: از آن جا که مسجد محل عبادت و نور الهی است و از آن جا که مومن به هنگام نیایش  و راز و نیاز با خدا خانه دلش به نور معرفت الهی روشن می شود بهتراست که ظاهر خانه خدا را نیز در شبها با برافروختن چراغ روشن نگاه داریم و نگذاریم که مسجد حالتی خاموش و ظلمانی به خود بگیرد. روشن نگه داشتن چراغ مسجد به منزله پایداری کانون توجه مؤمنین در جامعه اسلامی است.  

این کارشناس مسجد یادآور شد: رسول اکرم (ص) در این باره می فرمایند: «هرکس در مسجدی از مساجد خدا چراغی بیفروزد پیوسته فرشتگان الهی و حاملان ارش تا هنگامی که آن چراغ روشنایی دارد برای او طلب آمرزش می کنند» همچنین در جای دیگری می فرماید:«هر کس دوست دارد قبرش تاریک نباشد مساجد را نورانی کند». 

رستمی افزود: متون دینی ما مملو از تاکیدات فراوان بر رعایت احترام و بزرگداشت شعائر مذهبی است و ارج نهادن به مسجد و رعایت حقوق این پایگاه الهی در سرلوحه این قبیل موضوعات قرار دارد. امام محمد باقر (ع) در روایتی چنین می فرماید: «خداوند تعالی به پیامبر خویش وحی کرد که مسجد خویش را طاهر کن». 

وی در ادامه افزود: از آن جا که مسجد خانه خداست نباید اموری را که جنبه بی احترامی و هتک حرمت دارند انجام داد. امام صادق (ع) خطاب به یونس ابن یعقوب فرمود:« ملعون است ملعون است کسی که مسجد را گرامی ندارد. ای یونس آیا می دانی چرا خداوند حق مساجد را بزرگ داشته و آیه مساجد از آن خداست پس با خدا احدی جز او را نخوانید را نازل فرموده است؟ زیرا یهود و نصارا هنگامی که داخل کلیساهای خود می شدند به خداوند متعال شرک می ورزیدند. پس خداوند سبحان پیامبری را فرمود که در مساجد خداوند را به یگانگی بخوانند و تنها او را پرستش کنند».

فضیلت وارد شدن به مسجد با طهارت

رستمی به فضایل پاکیزه رفتن به مسجد در روایات اشاره کرد و گفت: رسول اکرم (ص) می فرماید:«خداوند یگانه می گوید که خانه های من بر روی زمین مساجد هستند پس خوشا به حال بنده ای که خانه اش طهارت کند و آنگاه به زیارت من در خانه ام بیاید».همچنین اباعبدالله الحسین(ع) فرمودند:« وارد مسجد مشو، مگر با طهارت» حرمت و کرامت فردی که در خانه خویش وضو بسازد و سپس به مسجد وارد شود تا حدی است که شخص مطهر به عنوان زائر خانه خدا یاد شده است. 

این کارشناس مسجد در پایان تأکید کرد: در کتب روایی شیعه بر این مطلب تأکید شده که پیامبر اسلام(ص) نهى فرمودند از خوردن سیر، چرا که بوى آن سبب آزار کسانى که به مسجد مى‏روند، مى‏گردد، و فرمودند: کسى که این نوع گیاه را مصرف کند، نباید داخل مسجد ما (مسلمانان) گردد.»